In Fryslân zijn volgens een telling uit 2015 nog ruim 300 graftrommels te vinden, waarvan 72 in de gemeente Heerenveen. Ze zijn over het algemeen in slechte of zeer slechte staat met als gevolg dat er nog steeds graftrommels worden weggegooid, zeker als graven worden geruimd. In Drenthe is in 2015 de Stichting tot behoud van de graftrommel opgericht om dit stukje cultureel erfgoed te behouden voor het nageslacht. De stichting opereert inmiddels landelijk, en zelfs internationaal. Restauraties aan de graftrommels worden gedaan uitgevoerd met oude technieken en oude, unieke, gereedschappen. Ook bevordert de stichting kennis over de trommels met het museum in Veenhuizen en middels lezingen. http://stichtinggraftrommels.nl

Symboliek

Voor de vormgeving van een krans kon er gekozen worden uit diverse soorten bladeren en bloemen, elk met hun eigen betekenis. Het onderstaande overzicht beschrijft een groot aantal van deze soorten en waarvoor zij staan.

Van zolder naar kerkhof

Vrijdag 28 oktober 2022 was het zover: een vergeten graftrommel, die decennialang op de zolder van de Ny Brongergea Tsjerke in De Knipe stond, kon na grondige herstelwerkzaamheden worden teruggeplaatst op het kerkhof.

De graftrommel wordt in 2021 ontdekt bij een zoektocht naar vergeten spullen, die onderwerp kunnen zijn van de tentoonstelling ‘zoldervondsten’ tijdens de openstelling van de kerk in de zomermaanden. De graftrommel is sterk verwaarloosd en bij navraag blijkt dat deze waarschijnlijk al dertig jaar op de zolder staat, daar neergezet toen het lijkhuisje op het kerkhof werd afgebroken. Er valt echter niet meer te achterhalen bij welk graf de graftrommel behoort en of dat graf überhaupt nog aanwezig is.

Enigszins schoongemaakt vormt de graftrommel het pronkstuk van de tentoonstelling. En één ding is wel duidelijk: de graftrommel mag niet weer in de vergetelheid verdwijnen. Lutske en Pier Cnossen uit De Knipe ontfermen zich erover en na informatie te hebben ingewonnen bij de Nederlandse Stichting tot behoud van de graftrommel weten ze deze met hetgeen nog aanwezig is prachtig te herstellen. Op 28 oktober 2022 kreeg de graftrommel een eigen plek op het kerkhof, rechts naast het pad dat naar de kerk leidt.

Twintig graftrommels

De Protestantse Gemeente Tjalleberd-De Knipe heeft twee kerkhoven en drie begraafplaatsen in bezit. Hier staan in totaal nog twintig graftrommels.

Een graftrommel is een metalen trommel, rond of ovaal, afgedekt met een glasplaat. In de trommel wordt een gift aan de overledene gelegd, vaak een bloemenkrans van metalen bladeren en porseleinen bloemen, elk met een eigen symboliek. Op de krans wordt in een letterketting een laatste groet verwoord en/of staan de schenkers van de graftrommel vermeld. De aanschaf van een graftrommel was namelijk een kostbare aangelegenheid en vaak legden verenigingen, bedrijven, schoolklassen, enz. geld bij elkaar om plaatsing mogelijk te maken. De meeste graftrommels stammen uit de periode 1850-1950. Daarna verdwijnt het gebruik langzamerhand. Helemaal verdwijnt het echter nooit en ook tegenwoordig is het nog mogelijk om een graftrommel te laten maken.

Een ontroerend verhaal in Gersloot

Op de vijf terreinen van de Protestantse Gemeente Tjalleberd-De Knipe zijn de meeste graftrommels niet meer in privébezit. Beheerder Egbert Veenstra probeert ze van de elementen te redden door o.a. het schilderwerk op de trommels bij te houden en ze indien nodig van een nieuwe glasplaat te voorzien. Als hij hoort van de vergeten graftrommel in De Knipe, aarzelt hij niet om een speciale graftrommel onder de aandacht van het echtpaar Cnossen te brengen.

Het is de graftrommel op het graf van Geertje Bangma, die hij na een hevige storm zwaar beschadigd in de heg rondom de begraafplaats van Gersloot aantreft. Geertje is het dochtertje van Gesina (1873-1958) en Obe Eeltje Bangma (1875-1960), hoofd der school in Gersloot van 1911 tot 1918. Ze sterft in 1918 op driejarige leeftijd aan de gevolgen van de Spaanse griep. De schoolmeisjes van het dorp schenken de graftrommel na deze tragische gebeurtenis.

Pier en Lutske Cnossen ontfermen zich na het verhaal van Egbert over de graftrommel en maken de trommel weer als nieuw. Inmiddels staat de trommel weer op het graf van Geertje als liefdevolle herinnering aan haar en aan het medeleven van de meisjes van Gersloot.